در صنعت پرورش گوسفند ، جمع آوری و نگهداری اطلاعات مرتبط با سوابق از اهمیت بالایی برخوردار است. بررسی عملکرد و حفظ سوابق می تواند به انتخاب بره های جایگزین در گله، میش های حذفی و تعیین قوچ های مناسب برای تولید بره های با عملکرد بالا، کمک کند.
شناسایی فردی گوسفند و بز
ثبت رکوردها و سوابق، با شناسایی فردی و علامت گذاری گوسفند آغاز می شود. با بررسی این اطلاعات می توان دام های مطلوب و مقاوم را تشخیص داد. انتخاب روش های شماره گذاری و شناسایی فردی به اولویت های شخصی، نیاز ها، هزینه و مدت زمان نگهداری حیوان بستگی دارد.
شناسایی گوسفند ، علامت گذاری گوسفند ، ثبت مشخصات گوسفند (از طریق پلاک گوش دام )
روش های مختلفی برای شناسایی و علامت گذاری گوسفند ها و بره ها وجود دارد که یکی از شایع ترین آنها استفاده از پلاک های گوش است. این پلاک ها در اندازه ها، طرح ها و مارک های مختلف در بازار وجود دارند. در حال حاضر پلاک های گوش از جنس آلومینیوم، برنج و پلاستیک و انواع دکمه ای، دوار، حلقه ای، پلاک های DNA و پلاک های الکترونیکی (RFID) در بازار موجود است. پلاک های گوش از جنس فلز برنج، اغلب برای بره های کوچک و تازه متولد شده ایده آل هستند و به دلیل سبک بودن جنس آنها، گوش دام به سمت پایین کشیده نمی شود. با این حال در این روش برای خواندن شماره پلاک باید بره را گرفته و از نزدیک بررسی کرد. پلاک های فلزی ارزان هستند و استفاده از آنها راحت است، اما احتمال از بین رفتن آنها و بروز حساسیت در گوش دام نیز بیشتر خواهد بود. پلاک های گوش دورانی و حلقه ای را می توان به راحتی برای بره ها و گوسفندان استفاده کرد و خواندن آنها نیز از پلاک های برنجی راحت تر است. بسیاری از دامداران تمایل بیشتری به استفاده از پلاک های دکمه ای برای علامت گذاری گوسفند و بز دارند. انتهای برخی از پلاک های گوش برای جلوگیری از پارگی گوش، باز هستند با این حال باید پیش از استفاده از آنها محل مورد نظر در گوش سوراخ شود.
سایر روش های شناسایی دام در گله
روش هایی مانند پلاک های DNA، خالکوبی، سوراخ کردن یا ایجاد بریدگی در گوش، بندها و زنجیرهای گردن و شناسه های الکترونیکی نیز برای شناسایی و علامت گذاری گوسفند و بز مورد استفاده قرار می گیرند. پلاک های DNA در زمان نصب می تواند به بافت گوش آسیب برساند. این نوع پلاک ها جهت تعیین ژنوتیپ های نامطلوب و هم خونی برای ژنوتیپ های مطلوب تر و اقتصادی تر روشی ایده آل است.
خال کوبی دام
استفاده از خال کوبی دام روشی مناسب و دائمی برای شناسایی دام است. این روش به ظاهر دام آسیب نمی زند و از ارزش آن نمی کاهد. در این روش حروف و اعدادی به وسیله سوزن و جوهر بر روی گوش دام نوشته می شود. بزرگترین مشکل استفاده از این روش، عدم سهولت در خواندن آن از فاصله دور می باشد.
ایجاد بریدگی در گوش دام
در این روش بریدگی های V شکل بر روی گوش دام ایجاد می شود. از این روش بیشتر جهت ایجاد تمایزهای ساده در گله استفاده می شود. به عنوان مثال بریدگی های مختلف گوش برای تعیین هفته تولد یا تعیین میش های حذفی استفاده می شود.
زنجیر ها و بند های گردن دام
این روش نیز نوع دیگری از ثبت مشخصات گوسفند است و اغلب برای دام های شیری استفاده می شود. معمولا روی این بندها یا زنجیرها شماره دام حک شده است. در استفاده از این روش باید دقت شود بندها به صورتی باشد که نه آنقدر شل بسته شود که از گردن دام جدا شوند و نه آنقدر تنگ بسته شود که مانع تنفس و رشد دام های جوان شود. حیوانات در حال رشد مرتباً باید مورد بازرسی قرار گیرند. تشخیص این بندها در زمان حرکت دام در گله دشوار است و در اغلب موارد این روش به دلیل امکان از بین رفتن سریع، به عنوان روشی دائمی مورد استفاه قرار نمی گیرد.
شناسه الکترونیکی دام
استفاده از روش های شناسایی به وسیله فناوری های شناسایی فرکانس رادیویی (RFID) به سرعت در حال گسترش است. در این روش استفاده از برچسب های گوش الکترونیکی رایج می باشد. در داخل این برچسب ها ریز تراشه ها و سیم پیچ هایی از جنس مس وجود دارد. ریز تراشه ها نوعی عامل شناسایی هستند که با کاشت یا قرار گرفتن یک تراشه الکترونیکی با یک فرستنده امواج رادیویی و آنتن بر روی بدن یا زیر پوست دام مورد استفاده قرار می گیرند. متداول ترین محل قرارگیری آنها بین تیغه های شانه یا بر روی گوش دام است. این فرستنده ها می توانند به شکلی باشند که توسط دام بلعیده شوند.
نحوه نصب پلاک گوش دام
پلاک های گوش دام باید در پایین ترین ناحیه غضروفی گوش نصب شوند و به اندازه کافی در بیرونی ترین ناحیه گوش قرار گیرد تا مانع رشد پشم در بخش های داخلی گوش نشود. علاوه بر شناسایی فردی حیوان، پلاک های گوش می توانند علاوه بر ثبت مشخصات گوسفند ، حاوی اطلاعات مفید دیگری نیز باشند. اولین شماره بر روی پلاک گوش معمولا برای نمایش سال تولد حیوان مورد استفاده قرار می گیرد. برای تعیین سال های مختلف تولد، نوع نژاد، صاحب دام یا نسل پدری آنها می توان از پلاک های گوش با رنگ های مختلف استفاده کرد. استفاده از پلاک ها در گوش راست یا چپ نیز می تواند نشانگر نوع تولد، جنسیت بره ها، نژاد یا ژن پدری در گوسفندان باشد.
شناسه های موقتی دام
در برخی مواقع در گله گوسفند از شناسه های موقت استفاده می شود. در این روش می توان از مارکرها برای شناسایی کوتاه مدت از چند هفته تا چند ماه استفاده کرد. در برخی از دامداری ها از مداد شمعی نیز برای این کار استفاده می شود، اما ماندگاری آنها نسبت به مارکرهای مخصوص کمتر است. برخی از پرورش دهندگان برای شناسایی راحت تر، شماره میش ها به وسیله رنگ یا اسپری های رنگ مخصوص بر روی پشت یا یک طرف بدن حیوان نوشته می شود. با نوشتن همین اعداد بر روی بره ها می توان به راحتی بره هر میش را شناسایی کرد. استفاده از اسپری های رنگ معمولی برای گوسفندان به ویژه نژادهای پشمی کاربردی نیست.
این روش امکان تشخیص سریع را برای پرورش دهندگان و کارگرها فراهم می کند و به دلیل سهولت در مشاهده اعداد یا حروف، اغلب در فروش یا در نمایشگاه ها مورد استفاده قرار می گیرد. این روش معمولا همراه با سایر روش های شناسایی استفاده می شود.
پاک کردن اسپری های رنگ معمولی یا مقادیر زیاد رنگ از روی بدن حیوان کار دشواری است. در حالت ایده آل تولیدکنندگان پشم نباید از مارکرهای رنگی برای علامت گذاری بر روی بدن یا پشم حیوان استفاده کنند.
در برخی مواقع گچ های رنگی نیز برای علامت گذاری های موقت به کار می رود. از این روش ها معمولا برای علامت گذاری میش های آبستن، دام های بیمار، دام های تحت درمان یا ایجاد هرگونه تمایز در گله استفاده می شود.
سوابق تولیدی و عملکردی دام
ثبت مشخصات گوسفند و برخی سوابق اصلی و مهم دام ها باید برای نظارت و بررسی عملکرد گله حفظ و نگهداری شوند. این سوابق اساسی و مهم می توانند شامل نسل پدری یا مادری دام، تاریخ بره زایی، جنسیت بره و شماره بره ها باشد. همچنین ممکن است متناسب با اهداف پرورش دهندگان اطلاعاتی مانند سخت زایی، صفات مادری و قدرت زنده مانی بره ها، وزن تولد و وزن از شیرگیری بره ها نیز مورد نیاز باشد که باید این مطالب را ثبت و نگهداری کرد.
این اطلاعات برای استفاده صحیح باید طبق نظم و اساس خاصی تنظیم شوند. معیارهای رشد مانند وزن ازشیرگیری باید برای جنسیت بره، نوع تولد یا پرورش، سن بره، و سن میش ها تنظیم گردد. در هنگام تصمیم گیری و انتخاب بر اساس سوابق عملکردی، باید حیوانات را با گروه مشابه خود مقایسه کرد. گروه مشابه گروهی از حیوانات هستند که در محیطی یکسان و تحت مدیریتی یکسان پرورش می یابند.
حفظ و نگهداری رایانه ای سوابق دام
می توان از برنامه هایی مانند اکسل (صفحات گسترده) یا پایگاه های اطلاعاتی (Access) یا برنامه های تجاری دیگر برای ثبت مشخصات گوسفند و بز و حفظ، مرتب سازی یا آنالیز اطلاعات عملکردی دام استفاده کرد.
برخی از شرکت های مرتبط با پرورش گوسفند ، نسخه های آزمایشی برخی از این نرم افزارها را ارائه می کنند. در حال حاضر برنامه های مرتبط با حفظ و نگهداری سوابق عملکردی برای گله های دامی در حال پیشرفت و افزایش هستند.
