استرس گرمایی در گوسفند و علائم و مدیریت آن
پرورش گوسفند در محیط دامداری به شدت تحت تاثیر شرایط آب و هوایی و محیطی قرار داشته و گرمای بیش از حد در محیط می تواند موجب بروز استرس گرمایی در گله گوسفند شود. استرس گرمایی در گوسفند می تواند نتایجی مانند کاهش نرخ باروری، کاهش جفتگیری و همچنین کاهش وزن بره ها در زمان تولد را به همراه داشته باشد.
باید پیش از بروز استرس گرمایی در گله گوسفند ، مدیریت و برنامه ریزی جهت پیشگیری اجرا شود. رعایت برخی دستورالعمل های ساده می تواند جهت کاهش تأثیر درجه حرارت بالا بر حیوانات تاثیرگذار باشد.
عواملی موثر بر استرس گرمایی در گله گوسفند
عوامل متعدد آب و هوایی و عوامل مرتبط با حیوان بر افزایش احتمال بروز استرس گرمایی در گوسفند تأثیر گذار است. برخی از این عوامل به شرح زیر می باشند:
عوامل آب و هوایی شامل:
دمای محیط: درجه حرارت نزدیک یا بالاتر از دمای بدن گوسفندان، توانایی آن را برای دفع حرارت مازاد بدن از طریق روش همرفتی محدود می کند.
رطوبت نسبی: افزایش رطوبت در محیط میزان دفع گرما از طریق تبخیر با نفس نفس زدن گوسفند ( له له زدن گوسفند بر اثر گرما ) را کاهش می دهد.
تابش خورشید: گرمای تولید شده توسط تابش خورشید می تواند به طور قابل توجهی بیش از گرمای متابولیکی تولید شده توسط حیوان باشد.
سرعت باد: استرس گرمایی در جریان هوای آرام افزایش می یابد زیرا در این شرایط، انتقال حرارت از طریق روش همرفتی بطور چشمگیری کاهش می یابد.
دما در طول شب: در صورت بالا بودن دما در طول شب، میزان انتقال دمای جذب شده در روز کاهش یافته و می تواند موجب بروز استرس گرمایی گردد.
عوامل استرس گرمایی گوسفند مرتبط با حیوان
پشم گوسفند و رابطه آن با استرس گرمایی: محافظت کافی در برابر گرما فقط زمانی رخ می دهد که طول پشم گوسفند به 30 تا 40 میلی متر برسد. در گوسفندان با پشم کوتاهتر، انرژی تابشی به راحتی بر پوست حیوان تاثیر می گذارد.
نژاد گوسفند و رابطه آن با استرس گرمایی: نژادهایی که منشأ آنها مناطقی با آب و هوای خنک هستند اغلب دارای بدن کوچکتر، پاها و گردنهای کوتاه و گوشهای کوچک بوده و بیشتر در معرض استرس گرمایی قرار می گیرند.
سن گوسفند و رابطه آن با استرس گرمایی: بره ها به دلیل تولید گرمای متابولیکی بالا، میزان تنفس طبیعی بالاتر، نسبت سطح به حجم بیشتر بدن و طول پشم کوتاه، نسبت به استرس گرمایی مستعدتر هستند.
آبستنی گوسفند و رابطه آن با استرس گرمایی: افزایش تولید گرمای متابولیکی در اواخر حاملگی می تواند میش ها را مستعد افزایش استرس گرمایی کند.
اگر ترکیبی از عوامل فوق وجود داشته باشد، احتمال بروز استرس گرمایی بیشتر است.
مدیریت استرس گرمایی در گوسفند
برای کاهش استرس گرمایی در گله گوسفند ، پرورش دهندگان باید پیش از بروز این استرس برنامه ریزیهای لازم را انجام داده و طبق همان برنامه ریزی گله را مدیریت کنند. طبق این مدیریت باید با استفاده از دستورالعمل های مختلف، میزان دریافت و جذب گرما توسط گوسفندان را کاهش و در حین حال میزان دفع گرما توسط گوسفندان را افزایش داد.
دستورالعملهای مدیریتی جهت پیشگیری از استرس گرمایی در گوسفند
شناسایی بهترین چراگاه از نظر سایه و جریان هوای مناسب و انتقال گوسفندان به چراگاه مناسب از اهمیت بالایی برخوردار است.
بهتر است در چراگاهها با کاشت درخت، سایبانهای طبیعی ایجاد شود.
دامها باید به آب تمیز و کافی دسترسی داشته باشند.
در صورت دسترسی به چراگاه بدون سایه، بهتر است چرای دامها پیش از شدت گرفتن گرما انجام شود.
دسترسی به سایبان و آب کافی با دمای مناسب برای گروههای حساس به استرس گرمایی مانند بره ها و میشهای آبستن در گله بسیار مهم است.
دستورالعمل ها در زمان بروز استرس گرمایی در گوسفند
بهتر است فعالیتهای مربوط به پرورش مانند واکسیناسیون گوسفندان را در ساعات خنک مانند صبح زود انجام داد و فعالیت دامها محدود شود.
در این زمان نباید دام ها بارگیری و به مناطق دیگر منتقل شوند.
دام ها باید به میزان کافی به آب خنک دسترسی داشته باشند.
در صورت تشدید استرس گرمایی باید سریعاً به دامپزشک منطقه اطلاع داده شود.
ارزیابی
دامداران می توانند از طریق مشاهده گله و بررسی میزان تنفس و دمای محیط اعلام شده توسط هواشناسی یا پایگاه های خبری، احتمال بروز استرس گرمایی و گرما زدگی گوسفند را پیش بینی کنند.
بررسی تنفس گوسفندان
بررسی تنفس گوسفندان یکی از روشهای ارزیابی شرایط دمایی است زیرا 65 درصد از دفع گرما با نفس نفس زدن گوسفند ان رخ می دهد. میزان نفس نفس زدن گوسفند شاخص مهمی در میزان تحمل استرس گرمایی است (تصاویر 1 ، 2 ، 3)
استرس گرمایی ملایم: در این حالت گوسفندها ممکن است با کمی نفس نفس زدن یا سریع نفس بکشند، اما دهان آنها بسته است. حرکات سریع قفسه سینه به راحتی قابل مشاهده خواهد بود.
استرس گرمایی متوسط: در این حالت گوسفندها نفس نفس می زنند، و دهانشان اندکی باز است اما زبان از دهان خارج نمی شود. حرکات سریع قفسه سینه به راحتی قابل مشاهده خواهد بود.
استرس گرمایی شدید: در این حال نفس نفس زدن گوسفند با دهان کاملاً باز مشاهده می شود، زبان کاملاً کشیده و بیرون از دهان بوده و سر اغلب به طرف پایین است. با کاهش میزان نفس نفس زدن برای مدت کوتاهی تنفس عمیق تر مشاهده می شود.
رفتار گوسفندان:
دومین روش ارزیابی استرس گرمایی در گله، مشاهده تغییرات در رفتار گوسفندان است. گوسفندان برای به حداکثر رساندن دفع گرما، رفتار خود را تغییر می دهند. این تغییرات را می توان همراه با ارزیابی نفس برای ارزیابی تأثیر گرما بر حیوانات استفاده کرد. برخی از این علائم عبارتند از:
تمایل به ایستادن در سایه و حرکت به سمت سایه
ایستادن
کاهش میزان مصرف خوراک دام ها
افزایش میزان مصرف آب و ازدحام در محل آبخوری
تغییر یا افزایش میزان تنفس
عدم تحرک
در دسترس بودن سایه
ساده ترین استراتژی که می تواند برای کاهش گرما استفاده شود، اطمینان از دسترسی گوسفندان به سایه است. مهم است که هر سایبان فضای کافی برای گوسفندان را فراهم کند.
دامهایی که در مناطقی با وجود درختان و سایبان چرا می کنند، اغلب نیاز به آب کمتری داشته و مدت زمان بیشتری را به چرا می پردازند.
در صورت عدم وجود سایبان های طبیعی، ایجاد سایبان مصنوعی میتواند نتایج مطلوبی ایجاد کند. سایبان های مصنوعی شامل موارد زیر می باشد:
سایبان پارچه : ارتفاع ساختار باید اجازه دهد گوسفندان در زیر آن حرکت کنند و به اندازه کافی محکم باشد تا بتواند در برابر حیواناتی که به آن فشار می آورند مقاومت کند.
بسته های یونجه محکم و محصور شده.
ورق گالوانیزه: برای جلوگیری از فروریختن، باید تمام سازه ها مهندسی شوند.
