آرتمیای دریاچه ارومیه ، بهترین ماده غذایی برای پرورش میگو و ماهی
آرتمیا اورمیانا یکی از هفت گونه آرتمیای شناخته‌شده در جهان است و در حالت طبیعی ۵۲ درصد پروتئین و ۴ درصد چربی دارد که می‌توان میزان چربی آن را در پرورش مصنوعی و غذادهی دستی تا ۱۴ درصد افزایش داد. تركیب و میزان اسیدهای آمینه و اسید های چرب آرتمیای دریاچه ارومیه در حدی است كه می تواند نیاز های آبزیان آبهای شیرین را به طور كامل برآورده سازد. برای این کار می‌توان آرتمیا را مستقیماً یا پس از منجمد کردن و یا خشک کردن به عنوان خوراک آبزیان مغذی برای پرورش ماهی ، میگوها و خرچنگ‌های آب شیرین استفاده کرد و یا می‌توان پس از غنی سازی برای پرورش ماهی و میگوهای آب شور بکار برد.
آرتمیا یا میگوی آب شور، موجود ظریف و کوچکی است از رده سخت پوستان که به زندگی در آبهای شور و بسیار شور عادت کرده و بدلیل عدم وجود جانوران شکارچی و رقبای غذایی در چنین محیطهای با شرایط دشوار آنها سازش پیدا کرده است و بصورت جمعیتهای بسیار انبوه رشد و تکثیر نموده است.
توزیع جغرافیایی وسیع، تنوع اکولوژیکی زیستگاههای مجزا و انعطاف پذیری ژنتیکی گونه های آرتمیا، باعث به وجود آمدن سویه ها یا نژادهای مختلف جغرافیایی گردیده است. این گروه های متنوع آرتمیا در دو گروه تحت عنوان آرتمیای دو جنسی و آرتمیای بکرزا شناخته شده اند و از گروه های آرتمیاهای دوجنسی هشت گونه مهم در دنیا شناخته شده اند که آرتمیای دریاچه ارومیه یکی از آنها می باشد و تحت عنوان آرتمیا اورمیانا معروف است.
بزرگترین زیستگاه آرتمیا در ایران و جهان دریاچه ارومیه می باشد و آرتمیای موجود در آن با توجه به ویژگی های خاص، بعنوان یک گونه مجزا نامگذاری شده است. علاوه بر دریاچه ارومیه وجود آرتمیا در دریاچه های دیگر نیز گزارش شده است. در ایران علاوه بر دریاچه ارومیه، آرتمیا در دریاچه های مهارلو، طشک، بختگان و آبگیرهایی نظیر نوق، رفسنجان، کال شور گناباد و حوض سلطان قم نیز وجود دارد.
دو دهه پیش تراکم آرتمیا در دریاچه ارومیه در وضع بسیار خوبی بود ولی بعد از اینکه دریاچه روند خشکی را شروع کرد و درصد شوری آب بیشتر از حد تحمل شد امیدی به برگشت این موجود در دریاچه نبود ولی با بارش‌های اخیر و زیاد شدن حجم آب دریاچه و همچنین حل شدن نمک، شوری آب کم شده و این جانداران همراه با دریاچه حیات دوباره ای یافته است.
آرتمیای ماده دریاچه ارومیه در شرایط عادی و مطلوب روزانه 54 نوزاد و در طول عمر خود 3000 تا 4000 تخم مقاوم (سیست) آزاد می‌کند و تخم آرتمیا با توجه به کیفیت آن با قیمتی بین 80 تا 130 دلار قابلیت فروش دارد. آرتمیای دریاچه ارومیه در شوری بین 10 تا 300 گرم در لیتر، قابلیت زیست دارد ولی80 تا 150 گرم شوری در هر لیتر شرایط مطلوب برای زیست این موجود به شمار می‌رود که این شرایط هم‌اکنون فراهم است. در شرایط خشکی، سیست (تخم) در نمک می‌تواند قدرت حیات خود را پایدار نماید و موضوع بستگی به شرایط زیست‌محیطی آن دارد به گونه‌ای که جنین موجود در تخم مقاوم می‌تواند تا چندین سال خود را در نمک حفظ کند.
آرتمیا چیست؟
آرتمیا سخت پوست کوچکی است که در آبهای بسیار شور زندگی می کند، مشخصات ظاهری این موجود عبارتند از:
- طول بدن آرتمیای بالغ در گونه دو جنسی 10 میلیمتر و در بعضی از جمعیت های بکرزا به 20 میلیمتر نیز می رسد.
- دو چشم مرکب پایه دار، بدنی کشیده، لوله گوارشی کشیده، آنتن های حسی، یازده جفت پای سینه ای، یک جفت چنگک عضلانی (کلاسپر) در ناحیه سر (دومین آنتن) در آرتمیای نر که عامل تمایز آرتمیای نر از آرتمیای ماده است. یک جفت اندام تناسلی نر در ناحیه خلفی و در آرتمیای ماده وجود کیسه تخمی یا رحمی در پشت یازدهمین جفت پای سینه ای
- آرتمیا از نظر ژنتیکی و تولیدمثل به دو شکل در طبیعت دیده می شود: 1) آرتمیا با تولیدمثل جنسی که تولیدمثل جنسی نیز به دو روش انجام می گیرد: الف) تولید مثل به روش تخمگذاریoviparous ، ب) تولیدمثل به روش زنده زایی ovoviviparous
- آرتمیا با تولید مثل بکرزایی parthenogenesis
- براساس این گزارش فاکتورهایی بر رشد آرتمیا موثرند که از جمله این فاکتورها می توان به موارد زیر اشاره داشت:
- درجه حرات: درجه حرارت قابل تحمل برای آرتمیا از 4 تا 35 درجه سانتیگراد می باشد ولی حرارت ایده آل برای رشد آرتمیا 20 تا 30 درجه سانتیگراد است.
- شوری: آرتمیا در شوری 340 میلیگرم در لیتر نیز می تواند برای مدت کوتاهی زنده بماند ولی حد بالای تحمل شوری برای آرتمیا 250 میلیگرم در لیتر عنوان شده، البته شوری مناسب برای پرورش آرتمیا در استخرهای خاکی 80 تا 120 میلیگرم در لیتر است که شوری کمتر جهت تولید بیوماس و شوری بالاتر برای تولید سیست است.
- اکسیژن: اکسیژن مناسب برای پرورش آرتمیا بین 4 تا 5 بخش در میلیون است.
- PH: آرتمیا در طبیعت بیشتر در آبهای قلیایی یافت می شود ولی PH بالای 9 و کمتر از 7 برای آرتمیا و زندگی آن مشکل ساز خواهد بود. PH مناسب برای پرورش در استخرهای خاکی و شرایط آزمایشگاهی از 6.5 تا 8 متغیر است.
آرتمیا اورمیانا یکی از هفت گونه آرتمیای شناخته‌شده در جهان است و در حالت طبیعی ۵۲ درصد پروتئین و ۴ درصد چربی دارد که می‌توان میزان چربی آن را در پرورش مصنوعی و غذادهی دستی تا ۱۴ درصد افزایش داد.
آرتمیا در چه محیطی زندگی می‌کند؟
آرتمیا در دو نوع محیط یافت می شود. در دریاچه های داخلی و در استخرهای ساحلی نمک، دریاچه های داخلی به سه طبقه تقسیم می شوند: در هر محیطی یک نوع یون فراوانتر است و آرتمیا در همه دریاچه ها با انواع فراوانی از یونها یافت می شود. ترکیب نمکی متشکل ازسولفات و کلراید دارد.
آرتمیا نخستین بار در لمینگتون (انگلستان) در سال ۱۷۵۵ توسط “شلوسر Schlosser” شناسایی شد و بعد از آن تاریخ از بسیاری مکان‌ها گزارش شد.
اولین گزارش کتبی مربوط به وجود آرتمیا در دریاچه ارومیه توسط شخصی به نام “انتر Gunther” در سال ۱۸۹۹ میلادی یعنی بیش از یکصد سال پیش ارائه شده است و پژوهشگران آن را ” آرتمیا سالینا Artemia Salina” نامیدند. اما در سال ۱۳۶۸ هجری شمسی در پی بررسی‌های دکتر آذری تاکامی مشخص شد که آرتمیای موجود در دریاچه ارومیه گونه‌ای متفاوت و بومزاد دریاچه ارومیه است. گونه بومزاد گونه‌ای است که فقط در یک محل یافت می‌شود و در نقاط دیگر کره زمین دیده نمی‌شود. از این رو آن را “آرتمیای دریاچه ارومیه Artemia Urmiana” نامیدند.
طبق اطلاعات موجود، عرضه سیست آرتمیا در بازارهای جهانی از سال 1950 از دو منبع آن در آمریکا و یک منبع در کانادا آغاز شد. با گسترش تحقیقات پیرامون آرتمیا و افزایش استفاده های متنوع از آن در آبزی پروری مشکل کمبود سیست آرتمیا نمایان گشت.
اهمیت آرتمیا در صنعت آبزی پروری و مشکلات ناشی از کمبود سیست آن در کنفرانس های prouasoli (1969) FAO در سالهای 1976 ، 1972 و کنفرانسAsean در سالهای 1977 و 1976 مطرح گشته و به ضرورت استفاده وسیع آن در آبزی پروری، در کنفرانس های جهانی آبزیان در سالهای اخیر اشاره شده است.
امروزه تولیدات تجاری سیست آرتمیا از آرژانتین، برزیل، کلمبیا، چین و تایلند وارد بازار جهانی می شود. اما عرضه سیست های نامرغوب باعث آشکار شدن اختلافات ارزش غذایی گونه ها و سویه های مختلف آرتمیا گشت.
مبنای قیمت سیست آرتمیا بر مرغوبیت سیستها از نظر ارزش غذایی خصوصاً از نظر اسیدهای چرب، غیر اشباع آلی و اندازه و میزان تفریق آنها بستگی دارد. بر طبق آمار در سال 1992 مصرف سالانة سیست آرتمیا حدود 2000 تن برآورد شد که سالانه حدود 15 تا 20 درصد بر نیاز جهانی آن افزوده می شود.
بزرگترین کشورهای تولید آرتمیا
امروزه آمریکا، برزیل و چین بزرگترین تولید کنندگان سیست و بیوماس آرتمیا در جهان می باشند و آمریکا به تنهایی 70% بازار جهانی آرتمیا را دراختیار دارد و سالانه میلیون ها دلار از این تجارت سود می برد. جالب اینکه کشورهای نظیر تایلند و ویتنام بدون دارا بودن زیستگاه طبیعی آرتمیا و فقط با پرورش مصنوعی آن سالانه هزاران تن بیوماس و سیست آرتمیا تولید می کنند.
طلای زنده ارومیه
آرتمیای دریاچه ارومیه نیز برای اولین بار در سال 1899 توسط گونتر گزارش شده و در سال 1976 توسط کلارک و باون تحت گونه جداگانه ای بنام آرتمیا اورمیانا شناخته و نامگذاری گردید. البته این گونه، بومی دریاچه اومیه بوده و بر اساس ویژگی های منحصر به فردی که نسبت به سایر گونه ها در جهان دارد تحت گونه جداگانه نامگذاری شده است.
آرتمیا ارومیانا یکی از 7 گونه شناخته شده دو جنسی درجهان است ولی در اطراف دریاچه استرین پارتنوژنز یا بکرزایی نیز گزارش شده است. ارزش غذایی و پتانسیل رشد آرتمیا در دریاچه ارومیه علاوه بر اینکه بر ظرفیت های ژنتیکی وابسته است تا حد زیادی هم به کیفیت و کمیت جمعیت فیتوپلانکتون ها مرتبط است.
براساس مطالعات انجام گرفته در سال 96-1991 میلادی توسط کارشناسان داخلی و خارجی و گزارش نهایی طرح ارزیابی ذخایر آرتمیا ارومیانا در دریاچه ارومیه در سال 1997 میزان بیومس آرتمیا (وزن تر) 300 تا 400 هزار تن و میزان سیست آرتمیا (وزن تر) 20 تا 30 هزار تن در هر سال تخمین زده شده است.
براساس این گزارش آرتمیا اورمیانا یکی از هفت گونه آرتمیای شناخته‌شده در جهان است و در حالت طبیعی ۵۲ درصد پروتئین و ۴ درصد چربی دارد که می‌توان میزان چربی آن را در پرورش مصنوعی و غذادهی دستی به میزان ۱۴ درصد افزایش داد.
همچنین می‌توان از آن پس از انجام اعمال غنی‌سازی به عنوان حامل در انتقال انواع مواد غذایی، ویتامین‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها در تغذیه آبزیان استفاده کرد. در کشورهایی که بازار آرتمیای جهان در اختیار آنها است با توجه به سودآوری کلا‌ن، ارزآوری این بخش از آبزی‌پروری کمک به رشد اقتصاد بدون اتکا به نفت است و حل معضل بیکاری اهمیت مطالعات انجام‌شده در این زمینه را گوشزد می‌کند.
اما مشکل اینجاست که در حال حاضر این آبزی ارزشمند بر اثر مشکلات ایجاد شده برای دریاچه ارومیه در معرض انقراض قرار گرفته است و به گفته مسئولان مربوطه خشکسالی و کمبود آب بیش از 90 درصد آرتمیاهای دریاچه ارومیه را در معرض نابودی قرار داده است.
